Wycieczka po Suwalszczyźnie na podstawie przewodnika Wacława Świątkowskiego z 1926 roku.

zapraszamy do lektury!

Polscy katolicy na Litwie wg wykazów z roku 1912.

Do roku 1939 czy nawet 1945 zdecydowana większość Polaków nie dała się wynarodowić szczególnie w zwartych skupiskach polskich. W roku 1945 na repatriację do Polski pomimo ogromnych trudności zapisało sie około 140 tysięcy Polaków. Wyjechało zaledwie kilkanaście tysięcy, reszty Litwini nie wypuścili. Poza tym wielu Polaków pojechało w innym kierunku na Sybir. W odróżnieniu od Wileńszczyzny na Kowieńszczyźnie zakładanie polskich szkól czy organizacji było zabronione. Można powiedzieć, że rok 1945 to załamanie polskości na Kowieńszczyźnie.
W diecezji wileńskiej oraz żmudzkiej na skutek ciągłych zatargów polsko-litewskich o język w kościele, wyższe władze kościelne a nawet władze rosyjskie przeprowadziły kilkakrotnie spisy parafian z podziałem według narodowości. Z diecezji żmudzkiej mam dane tego spisu dla parafii, w których Polacy stanowili co najmniej 25% ogółu parafian. Łącznie w tych najbardziej polskich parafiach miało mieszkać około 172 tys. Polaków. Z kolei według Włodzimierza Wakara, który opierał się na danych rosyjskiego spisu powszechnego w roku 1897, które to dane następnie krytycznie zweryfikował, w całej guberni kowieńskiej mieszkało 172 055 Polaków. Warto jednak pamiętać, że nie można do końca utożsamiać diecezji żmudzkiej z międzywojenną Republika Litewską ponieważ część diecezji (Brasław, Widze, Dryświaty) znalazła się w granicach Polski a część (Iłłukszta) w granicach Łotwy. Z kolei w skład Republiki Litewskiej weszły znaczne części archidiecezji wileńskiej i sejneńskiej albo inaczej część guberni wileńskiej i suwalskiej.
Szczegółowe wyniki tego spisu dla parafii, gdzie Polaków było ponad 25% wyglądały następująco:

Kowno 28 000 parafian 75% Polaków
Rumszyszki 4600 parafian 25% Polaków
Kormiałów 3750 parafian 80% Polaków
Kiejdany miasto 1900 parafian 90% Polaków
Kiejdany wsie 4015 parafian 65% Polaków
Jaswojnie 7681 parafian 60% Polaków
Poniewieżyk 2000 parafian 50% Polaków
Żejmy 5500 parafian 75% Polaków
Skorule 6766 parafian 95% Polaków
Janów 2695 parafian 85% Polaków
Wędziagoła 4000 parafian 95% Polaków
Łopie 3050 parafian 90% Polaków
Bobty 3371 parafian 70% Polaków
Łabunów 1925 parafian 80% Polaków
Datnów 5000 parafian 80% Polaków
Kroki 8439 parafian 40% Polaków
Pacunele 2000 parafian 90% Polaków
Wodokty 3000 parafian 95% Polaków
Krakinów 5500 parafian 40% Polaków
Surwiliszki 4567 parafian 25% Polaków
Wiłkomierz 5670 parafian 50% Polaków
Bukońce 1760 parafian 60% Polaków
Ponotery 3075 parafian 50% Polaków
Szaty 18 856 parafian 60% Polaków
Czerwony Dwór 4132 parafian 40% Polaków
Pobojsk 6000 parafian 50% Polaków
Jeziorosy 6600 parafian 90% Polaków
Wiliki 9934 parafian 35% Polaków
Dryświaty 16 851 parafian 95% Polaków
Brasław 16 935 parafian 95% Polaków
Zawiecz 8106 parafian 95% Polaków
Smołwy 2730 parafian 95% Polaków
Iłłukszta 21 000 parafian 85% Polaków
Ejragoła 4000 parafian 25% Polaków
Widze 7600 parafian 95% Polaków
Czekiszki 4460 parafian 35% Polaków

Z archidiecezji wileńskiej mamy szczegółowe dane z powiatu trockiego, który po I Wojnie Światowej uległ podziałowi pomiędzy Polskę a Litwę. Dane pochodzą z roku 1912.

Birsztany (Birstonas) 1281 Litwinów 15 Polaków
Butrymańce (Butrimonys) 1905 Litwinów 356 Polaków
Daugi (Daugai) 5670 Litwinów 132 Polaków
Dorsuniszki (Darsuniskis) 2481 Litwinów brak Polaków
Duśmiany (Dusmenys) 3030 Litwinów 460 Polaków
Giegużyn (Geguzine) 2785 Litwinów 1403 Polaków
Hanuszyszki (Onuskis) 2156 Litwinów 2155 Polaków
Jewje (Vievis) 880 Litwinów 3800 Polaków
Jezno (Jieznas) 3766 Litwinów 1193 Polaków
Kietowiszki (Kietaviskes) 3925 Litwinów 811 Polaków
Kowale (Kalviai) 2561 Litwinów 300 Polaków
Kozakiszki (Kazokieskes) 169 Litwinów 2665 Polaków
Kronie (Kruonis) 2200 Litwinów 252 Polaków
Landwarów (Lentvaris) brak Litwinów 3424 Polaków
Marcinkańce (Marcinkonys) 3020 Litwinów 80 Polaków
Merecz (Merkine) 5130 Litwinów 850 Polaków
Niedzingi (Nedinge) 2510 Litwinów 514 Polaków
Niemonajcie (Nemunaitis) 2850 Litwinów 150 Polaków
Niemoniuny (Nemaniunai) 2645 Litwinów 195 Polaków
Olita (Alytus) 1980 Litwinów 991 Polaków
Olkienniki (Valkininkai) 6387 Litwinów 1707 Polaków
Oława (Alove) 2422 Litwinów 246 Polaków
Orany (Varena) 4715 Litwinów 326 Polaków
Piwoszuny (Pivasiunai) 2095 Litwinów 2687 Polaków
Połuknie (Paluknys) brak Litwinów 1821 Polaków
Przełaje (Perloja) 2200 Litwinów brak Polaków
Punie (Punia) 2966 Litwinów 137 Polaków
Rotnica (Ratnycia) 2235 Litwinów 862 Polaków
Rudniki (Rudninkai) brak Litwinów 2380 Polaków
Rudziszki (Rudiskes) 872 Litwinów 2332 Polaków
Rykonty (Rykantai) brak Litwinów 1775 Polaków
Stokliszki (Stakliskes) 5831 Litwinów 613 Polaków
Sumiliszki (Semeliskes) 2899 Litwinów 3743 Polaków
Troki Nowe (Trakai)brak Litwinów 7300 Polaków
Troki Stare (Senieji Trakai) brak Litwinów 3500 Polaków
Użugośc (Uzuguostis) 2685 Litwinów 849 Polaków
Wysoki Dwór (Aukstadvaris) 547 Litwinów 3738 Polaków
Żośle (Zasliai) 6390 Litwinów 2841 Polaków
Żyżmory (Ziezmariai) 5943 Litwinów 1982 Polaków

Ciekawostki genealogiczne...

Od ostatniego ćwierćwiecza XVIII w. wprowadzono do akt zgonów zapisy o przyczynie śmierci. Informacje były podawane przez krewnych zmarłego, a nie przez lekarza, czy inną kompetentną osobę, stąd ich wiarygodność nie może być duża. Jednakże dzięki tym zapisom można się zorientować, jaka była wówczas w społeczeństwie polskim (tak na wsi, jak i w mieście) znajomość chorób i interpretacja powodów zgonów. Np. w Opolu Lubelskim (miasto) jako przyczyna śmierci były wymieniane następujące choroby: febra putrida - gorączka zgniła, phtysis - gruźlica, dissenteria - dyzenteria (są powody, by mniemać, że chodziło nie tylko o współczesne rozumienie tej choroby, ale także np. o grypę), pustulis suffocatus - krostami, bąblami wyniszczony, morbo contagioso - na skutek choroby zaraźliwej, tussi agressus - atak kaszlu (dusznicy?), hydrope et ulceribus suffocatus - na skutek wodnej puchliny (rak?) i wrzodów. Często nie podawano przyczyny, lecz tylko informację, że śmierć była "nagła" lub "ze starości" - u osób powyżej 50 lat (!). W Karczmiskach - czyli parafii wiejskiej - podawano w 1797 r. następujące przyczyny zgonów: ob dolorem pectoris - z powodu bólu w piersiach, peripneumonia affectus - chory na zapalenie opłucnej, phlegmate suffocatus - wyniszczony (uduszony) wydzieliną dróg oddechowych, epilepticus - chory na padaczkę, tussi laborans - udręczony kaszlem, cierpiący na kaszel. Interesujące jest, że osoby prowadzące akta parafialne dysponowały jednak pewną wiedzą medyczną lub przynajmniej znajomością terminologii chorób.

Ciekawy słownik łacińsko- polsko- litewski.

Poniżej publikuje bardzo przydatny każdemu genealogowi łacińsko-polsko-litewski słownik pojęć genealogicznych, autorem jest nasz znany kolega Pan Stanisław Pieniążek i Sigita Gasparavičien z Litwy.

łaciński	polski	litewski

ab intestato	bez testamentu	be testamento
abamita	siostra pradziadka	prosenelio sesuo
abavia	prababka	prosenelė
abavunculus	brat prababki	prosenelės brolis
ab-avus	prapradziad, przodek	proproprosenelis, protėvis
abbas	opat	abatas
abcedrix	nauczyciel	mokytojas
abenarius faber	kotlarz	katilius
abiectarius	stolarz	stalius
abmatertera	siostra prababki	prosenelės sesuo
abnepos	praprawnuk	proproanūkas
abneptis	praprawnuczka	proproanūkė
ab-ortio	poronienie	persileidimas
abpatruus	brat pradziadka	prosenelio brolis
acceptus	pożądany, drogi	trokštamas, brangus
accola	sąsiad	kaimynas
accumulator	zbieracz	rinkikas
actionarius	kramarz	krautuvininkas
actuarius	pisarz	raštininkas
acuciator, acuminator	szlifierz	šlifuotojas, galąstojas
acupitor	hafciarz	siuvinėtojas
administrator	rządca	valdytojas
adminstrator	administrator dóbr miejskich	miesto žemės ir valdų administratorius
adminstrator zupae	zarządca kopalń	kasyklų administratorius
adolescens	młodzieniec	jaunuolis
adolescentia	dziewczyna,panna	mergina, panelė
adulescens	młodzieniec	jaunuolis
adulter	cudzołożnik	svetimautojas
adultus	dorosły	suaugęs
adumbrator	rysownik	piešėjas
ad-vena	przybysz, obcy,cudzoziemiec	atvykėlis, svetimšalis
advocatus	wójt	vaitas
aedilis	budowniczy	statytojas
aedilis	horodniczy	pilininkas
aedituus	kościelny, zakrystian	bažnytininkas, zakristijonas
aeger	chory	sergantis
aegrotus	chorowity, cierpiący	liguistas, nesveikas
aerarius faber	kotlarz, ludwisarz, brązownik	katilius, bronzuotojas
aestus	pożar	gaisras
aevum	wieczność	amžinybė
affinis	powinowaty, szwagier	giminaitis, sesers vyras, švogeris
af-finitas	pokrewieństwo przez małżeństwo	giminystė per santuoką
agazo, praefectus stabuli	koniuszy	arklidžių administratorius, prižiūrėtojas (garbės pareigos)
ager	rola, pole	arimas, laukas
agicola	wieśniak	kaimietis
agitarius	łucznik	lankininkas
agitator	woźnica	vežėjas, važnyčiotojas
agnatus	krewny po mieczu	giminaitis per tėvą
agnatus sum	urodzony po śmierci ojca	gimęs po tėvo mirties
agrestis	chłopski, nieokrzesany	kaimiškas, netašytas
agricola	rolnik	žemdirbys
agripeta	osadnik	gyventojas, kaimo gyventojas
algesco	zaziębić się	peršalti
algor	mróz	šaltis
alias	zwany też	taip pat vadinamas
alluvies	powódź	potvynis
altarium	ołtarz	altorius
altoris	żywiciel	gaivintojas, puoselėtojas
altrix	żywicielka	gaivintoja, puoselėtoja
alumnus	uczeń, student	mokinys, studentas
amanuensis	pisarz, sekretarz	raštininkas, sekretorius
ambactus	sługa, klient	tarnas, klientas
amiger	giermek	pažas
amita	stryjenka	dėdina
amittalis frater	brat cioteczny	motinos sesers sūnus
amittalis soror	siostra cioteczna	pusseserė (motinos sesers duktė)
anachoreta	pustelnik	atsiskyrėlis
ancilla	dziewka, służąca	mergaitė, tarnaitė
anicula	staruszka	senutė
annexus	połączenie, związek	buvimas kartu, sąjunga
annonarius	kupiec zbożowy	javų pirklys
annosus	sędziwy, w podeszłym wieku	pagyvenęs, garbaus amžiaus
annularius faber	płatnerz, kotlarz	katilius
antistes	proboszcz	klebonas
anus	staruszka	senutė
apiarius	pszczelarz, bartnik	bitininkas, barčius
apothecarius	aptekarz	vaistininkas
apparatus	wspaniały, okazały	puikus
apparitor	dozorca	prievaizdas
applicatio	przyłączenie, przystąpienie	pridėjimas prijungimas
apud	w okolicy	apylinkėse
aquilex	studniarz	šulinių kasėjas
arator	rolnik, oracz	žemdirbys, arėjas
arbitror	sądzić	spręsti, teisti
arboretum	rodowód, drzewo genealogiczne	genealoginis medis
arcarius faber	stolarz	stalius
arcesso	wezwanie	iššūkis, kvietimas į teismą
archetypon	oryginał	autentiškas
archiater, archigenes	lekarz	gydytojas
arcuarius	łucznik	lankininkas
arcularius	cieśla	dailidė, stalius
argetarius	bankier	bankininkas
armifex	płatnerz, kotlarz	katilius
armifusor	ludwisarz	liejikas
armiger	giermek	pažas
artifex	rzemieślnik	amatininkas
aspectabilis	widoczny	matomas
aspernatio	wzgarda	panieka, ignoravimas
aspiro	oddychać	kvėpuoti, dusti
assator	kucharz	virėjas
astutus	przebiegły	patyręs
atavia	prapraprababka	proproprosenelė
atavus	przodek, prapradziad	protėvis
atriensis	odźwierny	durininkas
attestor	zaświadczać	paliudyti, teigti
attono	rażony piorunem	trenktas perkūno
audiens	słuchacz	klausytojas
auguratio	wróżba	prietaras
augustus	poświęcony	pašvęstas, žinantis
aurifaber	złotnik	auksakalys
auriga	woźnica	karieta, vežimas
auxilium	pomoc, ratunek	pagalba
ava, avia	babka	senelė
aversor	złodziej	nenaudėlis, nusikaltėlis
avitus	wrodzony	įgimtas
avunculus	wuj	dėdė
avus	dziadek, przodek	senelis, prosenis

Litewskie Jedwabne?

Tajemnica zbrodni sprzed 70 lat. Niemal tysiąc ofiar ludzkiej podłości.

Sereje to niewielkie, litewskie miasteczko liczące około tysiąca mieszkańców Od podlaskiego Krasnopola dzieli je zaledwie godzina drogi samochodem. Ten nieco zapomniany dziś zakątek Litwy był w przeszłości świadkiem wielu kampanii wojennych i zrywów narodowych. Ciekawy historii turysta na pewno odnajdzie tu liczne ślady potyczek z czasów pierwszej i drugiej wojny światowej. Znajdzie w Serejach i w pobliskich wsiach - Mockoniach, Stogastulpiach i Staciszkach - liczne mogiły powstańców listopadowych i styczniowych. Wśród cmentarnych płyt i starych krzyży hula wiatr, który wspomina bolesną przeszłość polskiego i litewskiego państwa, tragicznie doświadczonego przez los i historię. Uważny obserwator napotka także inną, smutną mogiłę, o której dziś... rzadko chce się tutaj pamiętać.
Przed 1914 rokiem lokalna ludność Serejów liczyła około 4 tysiące mieszkańców, z czego aż 3 tysiące stanowiła społeczność żydowska (inne źródła wspominają o nieco mniejszej, bo liczącej 2,000 osób, wspólnocie żydowskiej). Niecałe 30 lat później Żydzi "zniknęli" całkowicie z krajobrazu tej miejscowości. Tragiczne wydarzenia rozpoczęły się 16 września 1941 roku, kiedy postanowiono raz na zawsze rozwiązać "kwestię żydowską". Wszystkich mieszkańców miasteczka pochodzenia żydowskiego, których wówczas w mieście ostało się niemalże tysiąc, zamknięto w szkole, w której stacjonowała litewska policja. Nie były to pierwsze aresztowania - dwa tygodnie wcześniej wszystkich młodych mężczyzn odesłano do pracy w pobliskiej Olicie. Razem z nim została zabrana jedna dziewczyna, która za nic nie chciała opuścić swego narzeczonego. Nikt z nich jednak do Olity nie dotarł, wszyscy zostali rozstrzelani kilkanaście kilometrów za Serejami.

Żydów przetrzymywano w budynku szkoły przez 3 dni i 3 noce, bez jedzenia i wody.

Ówcześni mieszkańcy miasteczka wspominają jeden epizod, który szczególnie utkwił w ich pamięci. Była to widok 3-letniej dziewczynki, córki lokalnego żydowskiego lekarza, która ubrana w czerwoną sukienkę stawała w oknie szkoły i z uśmiechem na twarzy machała każdemu z przechodniów. Niektórzy mieszkańcy próbowali ją uratować - jedna z litewskich kobiet chciała zabrać dziecko, jednak jej rodzice się nie zgodzili. Stwierdzili, ze nie byliby w stanie przeżyć rozłąki i że cała rodzina podzieli taki sam los - jakikolwiek by on nie był. W końcu, po upływie trzech dni, pod szkołę przyprowadzono 11 wozów, w które załadowano ludzi starych i niedołężnych, mogących opóźniać wymarsz. Reszta miała podążać za nimi, do przebycia mieli niewiele ponad 3 kilometry. Wszystkim litewskim mieszkańcom nakazano pozostanie w domu i zasłonienie okien. Każdy, kto pojawiłby się na zewnątrz, miał podzielić los Żydów.

Morderstwa dokonano w pobliskim lesie. Kto za nimi stał? Podobno Niemcy, przy udziale litewskiej policji. Jednak część mieszkańców Serejów twierdzi, że w tej zbrodni brali udział wyłącznie litewscy policjanci, ponieważ Niemcy w tym czasie nie stacjonowali na terenie ich miasteczka. Podkreślają też, że na pewno nie byli to lokalni mieszkańcy.

Po zakończonej masakrze zabójcy mieli udać się do browaru, będącego własnością jednego z Żydów, na którym przed chwilą wykonali wyrok. Niedaleko, w wielkim, świeżo wykopanym rowie, równo złożono 953 ciała - 229 mężczyzn, 384 kobiety i 340 dzieci.

( artykuł pochodzi ze strony www.niewiarygodne.pl)

Zawody naszych przodków.

Niegdyś nasi przodkowie wykonywali zawody lub profesje dla nas nie bardzo zrozumiałe. Bo czy ktoś z nas wie kim był wyrobnik? Dlatego też postanowiłem to wyjaśnić.

Wyrobnik- osoba wynajmująca się do różnego rodzaju prac fizycznych szczególnie na wsi.

Chałupnik - właściciel chałupy.
Gbur - bogaty chłop w Prusach, zwykle wolny.
Kolonista - osadnik, później ubogi chłop.
Komornik/kątnik - mieszkający u innego gospodarza, pracownik folwarku.
Olęder - osadnik z Niderlandów lub na prawie olęderskim.
Półkmieć - gospodarz na pół łana.
Zagrodnik/ogrodnik - właściciel chałupy z kawałkiem ziemi/ogrodem .

Kmiecie czasami nazywani ogrodnikami, stanowili drugą co do wielkości po kmieciach grupę mieszkańców wsi. Ich nazwa wywodzi się stąd, iż posiadali zagrodę ( chata z małym podwórkiem i zabudowania gospodarcze), mogli również posiadać ogród i mały skrawek pola. Jego wielkość nie była duża najwyżej kilka mórg ( 1 morga - 0,55 hektara ). Przyjmuje się, że w Małopolsce było ich około 11 tysięcy, z czego połowa miała ziemię a połowa nie. Więcej ich było na Mazowszu, mniej w Wielkopolsce. Liczba zagrodników ciągle się zwiększała. Najczęściej pracowali oni na folwarkach. Stopień ich zamożności nie był wielki i praktycznie dość trudno na podstawie źródeł go ocenić. Dysponowali zapewne ( część z nich ) końmi, wozami, wołami. W źródłach znajdujemy zapisy, że pracowali jako rzemieślnicy. Na rzecz dworu świadczyli pańszczyznę pieszą, lub inne zobowiązania w formie robocizn. Wymiar pańszczyzny był mniejszy ( 1 - 2 dni w tygodniu ). Wydaje się również, że nie byli oni obciążeni daninami, a czynszu płacili co najwyżej kilkanaście groszy na rok. Jeśli mieli pole zobowiązani byli do płacenia powinności.

Chałupnicy to grupa mieszkańców wsi znacznie uboższa od zagrodników - nie posiadali oni żadnego gospodarstwa ani własnej roli. W źródłach z XVI wieku występują bardzo rzadko. Pracowali u bogatych kmieci lub na folwarku pańskim.

Nie posiadali nawet własnych chałup i zamieszkiwali pomieszczenia w domach bogatszych gospodarzy. Za to mieszkanie odpłacali się pracą, lub oddawali część zarobku. Komornicy byli zwolnieni od opłat na rzecz pana, aczkolwiek prawdopodobnie mogli być wykorzystywani do prac na folwarku.

Określenie "włościanin" oznacza przynależność do warstwy społecznej włościan, czyli chłopów. Natomiast gospodarz to chłop, który prowadzi gospodarstwo, które jest takiej wielkości że pozwala gospodarzowi utrzymać z niego siebie i swoją rodzinę bez konieczności dorabiania u innych. To odróżnia go od zagrodnika, który też prowadzi gospodarstwo, ale o niezbyt dużej wielkości i musi jeszcze imać się innych prac.

Fornal
Słowo używano w znaczeniu:
- parobek do koni, stajenny, furman, woźnica, który pracował w większym majątku, w gospodarstwie chłopskim, to był po prostu parobek: „Bez fornala konie wóz rozniosą”;
- oprócz pracowników dniówkowych na roli, byli fornale, czyli pracownicy okresowi.
Okupnik
- przy zastrzeżeniu, że nie było jednolitego unormowania sytuacji chłopa na wszystkich ziemiach, a do tego status okupnika, jak i innych grup chłopstwa: kolonisty, kmiecia, półrolnika (=poślednika), zagrodnika, ogrodnika, chałupnika, komornika, wyrobnika, parobka (i dziewki), kątnika, kopiarza, morgownika... był zmienny w czasie.
Okupnik, zwany również 'chłop czynszowy', był to chłop pańszczyźniany opłacający okup, jak w Królestwie Polskim nazywano czynsz płacony w zamian za odrabianie pańszczyzny aż do ok. 1848 roku (ukaz o oczynszowaniu). Różnił się tym od czynszownika, że ten drugi nie miał obowiązków pańszczyźnianych, bo np. gospodarował na gruntach nie obsadzonych pierwotnie przez chłopów (tzw. pustki lub grunty pozatabelowe), za co płacił czynsz umowny. Czynszownikami byli np. nasiedleni koloniści, którzy nigdy nie mieli obowiązków pańszczyźnianych wobec folwarku. Później (po roku 1848 znoszącym pańszczyznę) jednych i drugich nazywano czynszownikami.

Tak więc okup był formą oczynszowania i w różnym czasie pojawiał się w różnych miejscach, na różniących się nieco od siebie zasadach.
W Ordynacji Zamoyskiej na większą skalę oczynszowanie rozwinęło się po 1833 roku. Okupników zwalniano z dodatkowych obciążeń na rzecz dworu (min. daremczyzn, najmów przymusowych czy stróży) pozostawiając szarwark oraz opłatę gromadzką. Okup za pańszczyznę wynosił tu 15 kop. za dzień ciągły oraz 1 / 1/2 kop. za dzień pieszy.
Okup miał charakter dobrowolny i czasowy. Wprowadzano go stopniowo, a do wzrostu liczby okupników przyczyniły się przepisy ograniczające stopniowo możliwość wyboru kwartału do kontraktu czynszowego (czynszownicy).
Początkowo okupowali się bogatsi gospodarze, później również ubożsi. Zasadą okupu były umowy. wieloletnie oraz solidarna odpowiedzialność całej gromady przy jego opłacie.
W wielu wsiach czynsz i okup pojawiały się równolegle.

Zagrodnik, Komornik

Pośrednią warstwą społeczną między kmieciami gospodarzami, a zagrodnikami są półrolnicy czyli połkmiecie, pochodzący zazwyczaj z rol kmiecych "familijnych", właściciele większych lub mniejszych ról "kupnych" (lecz nie zagród), w niektórych wsiach niegdyś pańszczyźnianych, tak zwani "trzedniaki", posiadacze, a dziś właściciele 10 do 20 morgów gruntu. Znacznie miejscowe tej warstwy zależne jest od moralnej i gospodarczej wartości jej przedstawicieli. "Zagrodnikami nazywają się właściciele 2-10 morgów gruntu. Siedzą Oni na zagrodach dziedzicznych, budowanych w ubiegłych wiekach. albo na zagrodach kupnych, albo też na wydzielonych przy podziale z ról familijnych. Na przedewsiach, zwanych "Zagrodami", mają czteromorgowe zagrody wieśniacy podobno pochodzący ze służby dworskiej, uwłaszczonej na gruntach "pańskich" po zniesieniu pańszczyzny. Podobno w wielu wsiach pańszczyźnianych, posiadacz zagrody niżej 10 morgów gruntu nazywał się "dwudniakiem" dlatego, też był obowiązany z tej posiadłości "uodrabiać pańscyznę" przed dwa dni w tygodniu w dobrach dworskich. "Trzedniak robiuł pańscyznę trzy dni w tygodniu i dlatego tak się nazywał". Zagrodnicy oczywiście uważają się za niższych od kmieci, ale tylko pod względem majątkowym, a pod każdym innym względem o tyle, o ile korzystają z ich usług osobistych lub rzeczowych dla własnych celów, z obowiązkiem wzajemnych świadczeń, czy roboczych, czy pieniężnych. Mają oni przeważnie swoją dumę i ustępują kmieciowi tylko w razie koniecznej potrzeby. Ubożsi zagrodnicy są rozumie się "uleglejsi" wobec kmieci i bogatszych, najmując się im dla zarobku, gdy z zagrody z rodziną wyżyć nie mogą. Ale zagrodnicy w ogóle uważają się za wyższych od komorników i rzadko wiążą się z nimi przez małżeństwa. Położenie komorników jest nader upośledzone. Za czasów pańszczyźnianych miało ono być lepsze, bo komornik nie zależał od pana, a jeżeli nie miał żadnego gruntu, stawiał chałupę na gruncie kmiecia lub trzedniaka (prawdopodobnie zobowiązany do pewnych świadczeń na jego rzecz). Dwudniak komornika na swoim gruncie nie miał. Stanowisko kmiecia i trzedniaka we wsiach pańszczyźnianych było chwiejne, niepewne, bo jeżeli taki kmieć lub trzedniak licho się gospodarzył, pan wyganiał go z roli, a sadzał na jego miejscu komornika. Ale bywały też wypadki, że komornik w nocy uciekał z nadanej mu przez pana roli i wolał być komornikiem, bo jako komornik mógł wedle woli wynajmować się kmieciom lub gdzie indziej do innych robót.

Z dzisiejszych komorników ci, którzy mają swoją chałupę, ogród lub ogródek przy niej i dzierżawią kawałek pola, łatwiej sobie dają radę, zwłaszcza skoro mogą wychować jedną lub dwie krowy, łatwiej też utrzymują, przynajmniej częściowo swą niezawisłość od kmieci i zagrodników, ale "co ci chałupy nie mają, zaiste mają przykry los. Muszą mieszkać w starych opustoszałych chałupach lub razem z komornikami chałupnymi za małym wynagrodzeniem i tym muszą ustępować, schlebiać i nie obrażać się, aby im mieszkania nie wypowiedzieli, a przytem muszę ciągle myśleć, aby dostać jaki taki zarobek, aby go nie stracić". W komornikach wyrabia się też charakter giętki, uległy, nawet podstępny i obłudny, z kobiet robią się baby pogardliwe przezwane "wykrętarki", które gonią za bajkami, plotkami, nowinami, czy jak mówią "za flakami" i te "flaki" z dużymi zmyślonymi przyczynkami znoszą "bogatkom kmietkom" i samym nawet gospodarzom kmieciom, opowiadając im to wszystko na ucho, żeby broń Boże, o tym nikt się nie dowiedział". "I to tak nieraz od jednej gospochy do drugiej, jeżeli komornica ma taki spryt, że wszędzie się wkręci. A gospocha rada tym flakom i przez bajki pocieszona, daje za to babie wykrętarce to kwartę mleka, to łyjzicę masła, to garniec jakiego zboża, krup, jagieł i co tam jeszcze innego. Takie komornice chodzą też wypyciny przed zalotami, radzą różne leki dla chorych, ubierają nieboszczyków i przypilnują do pogrzebu"

Naturalnie, że tematyka zawodów i funkcji naszych przodków nie została wyczerpana. Mam jednak nadzieję, że tym artykułem wiele wyjaśniłem...

Właściciele ziemscy z rodu Strawińskich.

Adam Strawiński
Miejsce: Kapuścińce, pocz. Niżborg Nowy, pow. Husiatyn
Data: 1902
Opis: właściciel tabularny
Adam Strawiński
Miejsce: Myszkowce, pocz. Niżborg Nowy, pow. Husiatyn
Data: 1902
Opis: właściciel tabularny
Adam Strawiński
Miejsce: Niżborg Nowy, pocz. Niżborg Nowy, pow. Husiatyn
Data: 1902
Opis: właściciel tabularny
Adam Strawiński
Miejsce: Niżborg Stary, pocz. Niżborg Nowy, pow. Husiatyn
Data: 1902
Opis: właściciel tabularny
Adam Strawiński
Miejsce: Niżborg Szlach., pocz. Niżborg Nowy, pow. Husiatyn
Data: 1902
Opis: właściciel tabularny
Gustaw Strawiński
Miejsce: Dobszczyzna, pocz. Niżborg Nowy, pow. Husiatyn
Data: 1902
Opis: właściciel tabularny
Gustaw Strawiński
Miejsce: Szydłowce, wieś, star. Husiatyn
Data: 1904
Opis: własność: Gustaw Strawiński
Józef Strawiński
Miejsce: Repnicze, pow. słonimski
Data: 1865
Opis: Powstaniec Styczniowy z Litwy, ukazem dnia 10.12.1865 skazany na zamieszkanie w Rosji, majątek przymusowo sprzedano
Mar. Strawiński
Miejsce: Niżborg nowy szlach., wieś, star. Husiatyn
Data: 1904
Opis: własność: Adam, Bron., Edw. i Mar. Strawińscy

( źródło: Genealogia Polaków)

Strawińscy wśród powstańców styczniowych.

Strawiński

(Osoby, i informaje mogą się powtarzać, gdyż są to wypisy z różnych źródeł)

52977 Anna Strawińska
Opis: żona Pawła, lat 27 z Guberni Koweńskiej powiat Poniew, niedoniesienie władzy o powieszeniu chłopa, wywieziona do Syberii 24.12.1864
źródło: nad. Bogusława Stawska-Kaszczyniec, za: Kobiety zamieszane w powstaniu na Litwie 1863, LVIA f. 1248-1-622
Uwagi:

52978 Konstancja Strawińska
Opis: obywatelka, z Guberni Wilenskiej powiat trocki, za złożenie propozycji żydowi 200 rubli za zwolnienie aresztowanych włościan, 10% kontrybucji, wysłać z kraju, 07.02.1864
źródło: nad. Bogusława Stawska-Kaszczyniec, za: Kobiety zamieszane w powstaniu na Litwie 1863, LVIA f. 1248-1-622
Uwagi:

11066 Strawiński
Opis: (psiewdonim Mołotok),
źródło: Spis powstańców 1863, za: kdkv.narod.ru (oprac. DHRP)
Uwagi: (uwaga: transliteracja i tłumaczenie automatyczne) wątek na Forum

26185 Strawiński
Opis: obywatel z Prużańskiego, poległ 14 Maja 1863 r., w bitwie pod Michaliną w Wołkowyżskiem. (R. P.)
źródło: [Kolumna Z., Pamiątka dla rodzin polskich..., t. II]
Uwagi:

23827 Strawiński
Opis: pseud. Młotek. Dowodził oddziałem wołkowyskim
źródło: [CDIAL 102-1-75, lista powstańców - rękopis]
Uwagi:

22682 Strawiński
Opis: syn Maurycego, obywatel pow. Słonimskiego; służył wojskowo w kawalerii w głębi Rosji i tu się ożenił z Rosjanką, p. Anastazją Satiną. Przed r. 1863 wyszedł do dymisji i osiadł w majątku swym Rzepnicze ,w pow. Słonimskim. Podczas powstania był w organizacji powstańczej komisarzem na pow. Słonimski. W oczekiwaniu rewizji dokumenty kompromitujące i blankiety nominacyjne zatopił w skrzynce żelaznej w stawie, zostało to jednak wykryte, dzięki doniesieniu włościan miejscowych, i Strawiński tem silniej skompromitowany, miał być skazany na śmierć. Dzięki atoli stosunkom (przez żonę) z rodziną Satinów, Saburowów, Skałłonów, ocalał i został wysłany w głąb Rosji, między innemi pod koniec swej tułaczki znalazł się w Starej Rusie (gub. nowogrodzkiej). Później mieszkał w Petersburgu. Zmarł w Warszawie między r. 1880—90
źródło: [Gieysztor J., Pamiętniki...]
Uwagi:

45184 Strawiński
Opis: udział w potyczkach: grodzieńskie: Michalin 14.05.1863 poległ
źródło: nad. DHRP, za: Zieliński S., Bitwy i Potyczki ...
Uwagi:

14770 Bonifaci Abramow Strawiński
Opis: szlachcic Mohylew województwo
źródło: Spis powstańców 1863, za: kdkv.narod.ru (oprac. DHRP)
Uwagi: (uwaga: transliteracja i tłumaczenie automatyczne) wątek na Forum

41302 Bonifacij Strawiński
Opis: Abramow, mężcz. 27 lat, ziemianin Mogilewskoj gub., zesłany z pozbawieniem praw na zamieszkanie, z 1864 r. przebywał w Omskie, rodziny nie posiadał, kawaler
źródło: Archiwa rosyjskie - zbiór informacji
Uwagi: GU GAOO. F. 14. Op. 1. d. 487. Ł. 16 ob., d.520. Ł. 37-38.
(UWAGA: Transliteracja i tłumaczenie półautomatyczne, mogą zawierać błędy)

45990 Gustaw Strawiński
Opis: (Młotek), uczestnictwo w potyczkach: grodzieńskie: (Janin 10.05.1863), (Smolarka 13.05.1863), Michalin 14.05.1863, Ludwinów 28.05.1863, [psbi]1289|Mołowidy[/psbi] 3.06.1863, (Sieradów 10.06.1863), Żarkowszczyzna 21.06.1863, Paszkowskie Ostrówki 9.08.1863, Głęboki Kąt 30.08.1863, (Rudnia 12.09.1863)
źródło: nad. DHRP, za: Zieliński S., Bitwy i Potyczki...
Uwagi: informacje w nawiasach niepewne

31251 Gustaw Strawiński
Opis: ur. r. 1837 w Izabelinie, cłymis. porucz. wojsk rosyj., gospodarował na wsi. W kwietniu r. 1863 otrzymał nominacyę na naczel. oddziału Wołkowyskiego pod przybranem nazwiskiem "Młotka" i walczył do ostatnich dni września 1863, w potyczkach pod Michalinem, (lekko ranny kulą w prawe ramię), pod Sawickiemi karczmami, [psbi]1289|Miłowidami[/psbi], Wielkim węgłem, Żarkowszczyzną, w puszczy Białowiezkiej, pod Pyszkowskiemi ostrowkami i Głębokim kątem. Mianowany 15. sierpnia 1863 wojen, naczel. sił zbrojnych po w. Wołkowyskiego, z powodu ran zmuszony się leczyć, otrzymał przy nominacji na majora urlop nieograniczony i wyjechał do Paryża. W styczniu 1866 przybył do Galicji, do pow. husiatyńskiego, gdzie kupił majątek Szydłowce.
źródło: [Białynia-Chołodecki J., Pamiętnik powstania styczniowego...]
Uwagi: Tak samo T.Sauczey w CDIAL 195-1-58

51990 Józef Strawiński
Opis: zesłanie z Litwy na zamieszkanie w Rosji, ukazem z dnia 10/22 grudnia 1865 majątek: Repnicze , pow. słonimski został przymusowo sprzedany
źródło: nad. GP, za: Dziennik Poznański 20.12.1867
Uwagi:

43819 Paweł Strawiński
Opis: prawd. z Litwy, żonaty, pracował ciężko fizycznie na zesłaniu w Usolu
źródło: Lasocki W., Wspomnienia z mojego życia, t. II, Kraków 1934
Uwagi:
( wg Genealogii Polaków)

Strony

Ciekawostki historyczne...